Κυριακή, 18 Απριλίου 2010 00:00

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ

H Βούλα και ο κόσμος της
05/2010

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ
Φταίνε οι κερδοσκόποι και οι αγορές ή το ξερό «ευδαιμονικό» μας το κεφάλι

Γρηγόρης Κωνσταντέλλος
Κυβερνήτης Πολιτικής Αεροπορίας – Οικονομολόγος
Υπ. Διδάκτορας Δημοσίων Οικονομικών
Υποψήφιος Δήμαρχος Βούλας


Θα αποφύγω το πειρασμό να ασχοληθώ με θέματα τοπικής αυτοδιοίκησης ή με θέματα που άπτονται της λειτουργίας της πόλης και της καθημερινότητας των κατοίκων της, θεωρώντας ότι τα Εθνικά οικονομικά δρώμενα την περίοδο αυτή έχουν συγκριτικά μεγαλύτερη σημασία, αφού τείνουν να επηρεάσουν την δράση μας σε ατομικό (οικογενειακοί προϋπολογισμοί) αλλά και σε συλλογικό επίπεδο (οικονομικά Δήμου).

Τους τελευταίους μήνες όλοι μας έχουμε γίνει κοινωνοί μια μακράς, τις περισσότερες φορές όχι ευχάριστης, κουβέντας γύρω από τα δημόσια οικονομικά και την κατάσταση στην οποία έχει βρεθεί η χώρα μας. Λέξεις όπως δημόσιο χρέος, έλλειμμα,  διατραπεζικό επιτόκιο δανεισμού, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, spread κ.α. έχουν μπει στην καθημερινότητά μας. Πολλοί από τους όρους αυτούς είναι κατανοητοί, αν και η ανάλυσή τους καταδεικνύει το πόσο σύνθετοι μπορεί να είναι, ενώ κάποιοι άλλοι είναι σχεδόν άγνωστοι.  Η βασική λειτουργία του μηχανισμού δημοσίων οικονομικών που θα προσπαθήσω να περιγράψω παρακάτω, είμαι σίγουρος ότι θα βοηθήσει όσους φυσικά ενδιαφέρονται, στην κατανόηση του μηχανισμού αφενός, δίνοντας συγχρόνως την δυνατότητα στον κάθε αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του για το που πραγματικά βρίσκεται σήμερα η Ελληνική οικονομία και πόσο ρεαλιστικά είναι αυτά που  οι πολιτικοί φορείς διακηρύττουν και τα ΜΜΕ αναπαράγουν.

Ας ξεκινήσουμε αναλύοντας τις βασικές δομές και όρους των  Δημόσιων Οικονομικών.
Τι είναι το spread; Είναι το επιπλέον επιτόκιο με το οποίο δανειζόμαστε ως χώρα, σε σχέση με το επιτόκιο που δανείζεται από την αγορά η Γερμανία (η κατά γενική ομολογία υγιέστερη οικονομία στην Ευρώπη). Άρα όταν προσβλέπουμε σε μείωση του spread, επιθυμούμε στην ουσία να εξαλειφθεί (ή έστω να μειωθεί σημαντικά) αυτό το επιπλέον επιτόκιο ("καπέλο") που πληρώνουμε σε σχέση με τους Γερμανούς.

Γιατί όμως εμείς είμαστε αναγκασμένοι να δανειζόμαστε με "καπέλο"; Γιατί πολύ απλά το επιτόκιο δανεισμού που ο δανειστής προτίθεται να επιβάλλει στον δανειζόμενο, εξαρτάται (παντού στο κόσμο) κυρίως από την πιστοληπτική ικανότητα του τελευταίου. Και πως αξιολογείται η πιστοληπτική ικανότητα του (υποψήφιου) δανειζόμενου; Προφανώς από τα ετήσια έσοδά του, γιατί σε αυτά προσβλέπει ο δανειστής για να εισπράξει το "λαβείν" του..., αλλά και από το πόσα χρήματα χρωστάει ο υποψήφιος δανειζόμενος ήδη.


Αυτά τα δύο μεγέθη (Χρέος & Εισόδημα), στην περίπτωση των κρατών αντικαθίστανται από το Δημόσιο Χρέος και το ΑΕΠ τα οποία εκφράζονται πάντοτε σε συνάρτηση (το Δημόσιο Χρέος εκφράζεται πάντοτε ως % ποσοστό επί του ΑΕΠ), ήτοι στο κλάσμα που γράφουμε, αριθμητής είναι το Δημόσιο Χρέος και παρονομαστής το ΑΕΠ. Στην περίπτωση μας (Ελλάδα), ο αριθμητής για το έτος 2010,  είναι περίπου 300 δις, ο δε παρονομαστής περίπου 255 δις και έτσι το Δημόσιο Χρέος μας (κάνοντας τη διαίρεση) διαμορφώνεται περίπου στο 117% του ΑΕΠ.

Είναι προφανές ότι όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του συγκεκριμένου κλάσματος, τόσο λιγότερο "αξιόχρεος" θεωρείσαι, οπότε τόσο και το spread (καπέλο) δανεισμού σου αυξάνει.
Όταν δεκαετίες τώρα, τα έσοδα που έχεις ως κράτος (φόροι, ΦΠΑ, κλπ.) είναι πολύ λιγότερα των δαπανών σου (μισθοί Δ.Υ., συντάξεις, δαπάνες για Υγεία, Παιδεία, Εθν. Άμυνα, Δημόσια Ασφάλεια κλπ.) και είτε είσαι ανήμπορος να εισπράξεις τα έσοδά σου, είτε δε θέλεις - εξαιτίας του πολιτικού κόστους - να μειώσεις τις δαπάνες σου, αναγκάζεσαι πολύ απλά να δανειστείς για να καλύψεις το "έλλειμμα" που εμφανίζεις. Το έλλειμμα στη συνέχεια γίνεται δάνειο, το δάνειο γίνεται με τη σειρά του Δημόσιο Χρέος και - λόγω των απανωτών ελλειμμάτων μας, χρόνια τώρα - το Δημόσιο Χρέος μας καταλήγει να είναι 300 δις με αυξητικές τάσεις. Άρα όσο συνεχίζουμε να δανειζόμαστε, ο αριθμητής του κλάσματος θα μεγαλώνει, η τιμή του κλάσματος θα αυξάνεται, η πιστοληπτική μας "ανυποληψία" θα μεγιστοποιείται και συνακόλουθα το spread θα συνεχίζει να παραμένει πολύ υψηλό ή ακόμα και να αυξάνεται.


Ακόμη όμως και εάν σταματήσουμε να δανειζόμαστε (υπόθεση εργασίας) και μπορέσουμε επιπλέον να καλύψουμε τους ετήσιους τόκους των 300 δις του Δημοσίου Χρέους, ώστε αυτό να μην αυξηθεί περαιτέρω, κρατώντας έτσι τον αριθμητή του κλάσματος σταθερό, λόγω της ύφεσης (δηλ μείωση του ΑΕΠ) που θα επιφέρει η εφαρμογής του σκληρού Προγράμματος Σταθερότητας, μοιραία θα μειωθεί ο παρονομαστής, οπότε και πάλι η τιμή του κλάσματος θα μεγαλώσει και μαζί με αυτήν και το spread μας.


Εάν δεν εξαλειφθούν οι αιτίες δημιουργίας των ελλειμμάτων και δεν κατορθώσει ο προϋπολογισμός της χώρας να αποκτήσει τουλάχιστον ένα πρωτογενές πλεόνασμα, πώς θα μειωθεί το χρέος; Για να ανακτηθεί η περίφημη «αξιοπιστία» μας στο εξωτερικό, θα πρέπει είτε να μειωθεί το Δημόσιο Χρέος (αριθμητής), είτε να σημειωθεί ανάπτυξη και να αυξηθεί το ΑΕΠ (παρονομαστής), είτε να συμβούν και τα δύο μαζί, προκειμένου να μειωθεί το κλάσμα κάτω από το σημερινό 117%. Όσο αριθμητής και παρονομαστής "αποκλίνουν" από το ζητούμενο, το κλάσμα θα αυξάνει και τα spreads δεν πρόκειται να μειωθούν  στην  δυστυχώς  "τελευταία οικονομία" της Ευρώπης που καταλήξαμε να είμαστε.

Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να σταματήσει να ανεβαίνει ο λόγος Χρέος/ΑΕΠ και στην πραγματικότητα να πέσει σε πιο ανεκτά επίπεδα για να βγει η θηλιά από το λαιμό μας. Πώς γίνεται όμως αυτό; Πρέπει ο αριθμητής (χρέος) να τρέχει με ρυθμό μικρότερο του παρονομαστή (ΑΕΠ).

Η ετήσια μεταβολή του χρέους είναι συνάρτηση 2 πραγμάτων:
1. του επιτοκίου δανεισμού μας (τους τόκους δηλαδή) και
2. του ελλείμματος ή πλεονάσματος που θα έχουμε (εάν έχουμε πλεόνασμα μειώνεται το χρέος)

Το επιτόκιο δανεισμού μας είναι το άθροισμα του spread που η αγορά προσδιορίζει και του επιτοκίου που δανείζεται από την αγορά η Γερμανία. Ακόμα και να πέσουν τα srpeads σε πιο λογικά επίπεδα (ας πούμε 200 μονάδες βάσης δηλ. 2%), εάν η παγκόσμια οικονομία ανακάμψει, κάτι που είναι λογικό κι αναμενόμενο, τότε το επιτόκιο δανεισμού της Γερμανίας  αποκλείεται να μείνει στο 3,10% αλλά θα κινηθεί μάλλον προς το 4%-4,5%, δηλαδή το άθροισμα spread+γερμανικό επιτόκιο, θα είναι πάλι κοντά στα ίδια επίπεδα. Ας πούμε λοιπόν ότι το χρέος θα εξυπηρετείται με επιτόκιο 6%-6,5% ακόμα και εάν ενεργοποιηθεί ο περιβόητος μηχανισμός στήριξης – κάτι που αναμένεται εντός των προσεχών ημερών και μπορεί να έχει συμβεί όταν δημοσιευτεί το παρόν άρθρο.

Ας δούμε τώρα  τον παρονομαστή. Το ΑΕΠ είναι συνάρτηση 2 πραγμάτων:
1. Πληθωρισμός: αφού δεν έχουμε την δυνατότητα να τυπώσουμε νόμισμα (να τον αυξήσουμε τεχνητά δηλαδή), τότε αυξομειώνεται μόνο από προσφορά/ζήτηση, οπότε είναι λογικό να θεωρήσουμε 2,5%-3,5% ένα λογικό πληθωρισμό.
2. Πραγματική ανάπτυξη ή ύφεση: Για να μην μπλέξουμε με πιο πολύπλοκα οικονομικά, είναι εξαιρετικά ασφαλές να θεωρήσουμε ότι η ανάπτυξη θα είναι μακροπρόθεσμα 2%-3%. (για φέτος έχει υπολογιστεί στο -1,2%). Άρα ο παρονομαστής (το ΑΕΠ σε ονομαστικές τιμές) θα τρέχει τα προσεχή χρόνια με 4,5%-6,5%, ας πούμε 6,5%  που είναι πολύ αισιόδοξο σενάριο.

Η σχέση χρέους/ΑΕΠ θα αυξηθεί και θα είναι γύρω στο 123% του χρόνου. Κατά συνέπεια, οι τόκοι του χρέους θα είναι (123% Χ 6% επιτόκιο) 7,4% του ΑΕΠ, ενώ ο παρονομαστής θεωρήσαμε ότι θα τρέχει με 6,5% (αισιόδοξο σενάριο). Τo μόνο που λείπει από τον υπολογισμό είναι η σχέση έλλειμμα/πλεόνασμα που για να διευκολύνουμε το σενάριο εργασίας το θεωρούμε μηδενικό.

Όταν ο αριθμητής τρέχει με 7,4 % και παραπάνω  και ο παρανομαστής με 6,5% στομπολύ αισιόδοξο σενάριο, τότε στην καλύτερη περίπτωση χρειάζεσαι μηδενικό έλλειμμα (αντί του -8% με -9% που πραγματικά θα έχουμε φέτος) για να μην χρεοκοπήσεις. Για να μειώσεις το λόγο χρέος /ΑΕΠ και για να ανασάνει η Οικονομία, πρέπει τουλάχιστον για μία πενταετία να έχουμε υπερπλεονασματικούς προϋπολογισμούς, κάτι που καμία  κυβέρνηση στο κόσμο δεν μπορεί να εγγυηθεί ειδικά στην παρούσα παγκόσμια χρηματοοικονομική συγκύρια.
Αν τώρα βάλουμε στο κλάσμα τα πραγματικά μεγέθη ελλείμματος επιτοκίου και ανάπτυξης /ύφεσης,  κατανοούμε ότι η σχέση χρέους/ΑΕΠ θα συνεχίσει να αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς (το έχει παραδεχθεί και ο Υπουργός Οικονομικών στη Βουλή λέγοντας ότι το χρέος θα αυξηθεί περαιτέρω πριν αρχίσει να μειώνεται) κάτι όμως που οδηγεί πλέον με μαθηματική ακρίβεια στην πόρτα του ΔΝΤ και πιθανών μεσοπρόθεσμα στην προσπάθεια αναδιαπραγμάτευσης του τεράστιου χρέους μας (που είναι η πρώτη φάση της πτωχευτικής διαδικασίας), εγκαταλείποντας την χώρα στο έλεος των  αδηφάγων πιστωτών της.

Θα πρέπει λοιπόν να σταματήσουμε να πιστεύουμε την ιστορία με τους «κακούς κερδοσκόπους» και τους «μη αλληλέγγυους εταίρους», όταν εμείς οι ίδιοι ευθυνόμαστε για την καταστροφή αφού επιτρέψαμε την δημιουργία ενός οικονομικοπολιτικού συστήματος ευδαιμονίας και όχι παραγωγής, που τώρα θα πρέπει να πληρώσουμε εμείς τα ανήλικα παιδιά μας και τα αγέννητα εγγόνια μας. Απτό παράδειγμα είναι ο πίνακας που περιέχει τα επίσημα στοιχεία από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους για την εξέλιξη και την εξυπηρέτηση του Δημοσίου χρέους της χώρας μας.


Για να καταλάβουμε τι σημαίνει η επιβάρυνση από την εξυπηρέτηση του χρέους και πόσο ανατροφοδοτεί την έξαρση του δημόσιου χρέους, αρκεί να πούμε το εξής: Την τελευταία δεκαετία (2000-2009) το ελληνικό δημόσιο πλήρωσε στους δανειστές του πάνω από 450 δις ευρώ. Παρ' όλα αυτά το δημόσιο χρέος της χώρας όχι μόνο δεν συγκρατήθηκε, αλλά αυξήθηκε την ίδια δεκαετία σχεδόν 155 δις ευρώ!!! Ενώ τα επόμενα δύο χρόνια, με τις καλύτερες δυνατές προβλέψεις, το ελληνικό δημόσιο θα κληθεί να πληρώσει συνολικά πάνω από 180 δις ευρώ για εξυπηρέτηση ενός διαρκώς αυξανόμενου χρέους. Πώς είναι δυνατό να συνεχιστεί αυτή αιμορραγία χωρίς να οδηγηθεί η χώρα στη διάλυση και η κοινωνία στην ανέχεια;


Θα πρέπει τέλος να γνωρίζουμε ότι είναι άλλο το πρόβλημα της ρευστότητας (συνάρτηση του αν θα μπορέσουν η χώρα κι οι τράπεζες να συνεχίσουν να δανείζονται από τις αγορές) κι  άλλο το πρόβλημα του χρέους. Η Ευρωσυμφωνία της 25ης Μαρτίου λύνει βραχυπρόθεσμα μέχρι και το 2011 πρόβλημα ρευστότητας αλλά δυστυχώς όχι του χρέους.


Η χρεωκοπία της χώρας μας δυστυχώς είναι πολύ κοντά. Όχι γιατί την επιδιώκουν κάποιοι καταχθόνιοι και σκοτεινοί κερδοσκόποι, αλλά γιατί το κράτος και η οικονομία της χώρας δεν μπορεί πια να σηκώσει το βάρος της εξυπηρέτησης των δανείων. Αυτή είναι η αλήθεια που κρύβει συστηματικά η κυβέρνηση από τον ελληνικό λαό. Οι συζητήσεις στην ΕΕ, οι κινήσεις της κυβέρνησης και τα πακέτα των μέτρων, αφορούν στην προετοιμασία του εδάφους και στην τελική μορφή που θα πάρει η διαδικασία εφαρμογής της. Αυτό θα γίνει υπό την κηδεμονία της ΕΕ, του ΔΝΤ, ή ενός συνδυασμού και των δυό; Θα γίνει με το ευρώ, με την επιστροφή σ' ένα ελεγχόμενο και πληθωριστικό εθνικό νόμισμα, ή με την επιβολή διπλού νομίσματος; Όλα αυτά δεν είναι παρά λεπτομέρειες που υπηρετούν την ίδια βασική κατεύθυνση, την ίδια πορεία προς την επίσημη πτώχευση και δήμευση της χώρας.


Τα υπόλοιπα είναι για να αποκοιμίζουν τον κόσμο που χωρίς να γνωρίζει, ψάχνει μία αφορμή για να πανηγυρίσει. Δυστυχώς όμως, τα Δημόσια Οικονομικά δεν είναι ποδόσφαιρο, όπου η "ανυπόληπτη" Εθνική Ελλάδος μπορεί από το πουθενά να επιτύχει το θαύμα και να πάρει το Ευρωπαικό, όπως το 2004!


Γιατί ως γνωστόν, στην οικονομία "θαύματα" δεν γίνονται!"

Εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους και νέος δανεισμός 2000-2009 (εκατ. ευρώ)

                             Πληρωμές δανείων           Νέος δανεισμός       Πιστωτικά υπόλοιπα 31/12        Πρωτογενές αποτέλεσμα**
2000                          23.773                            29.875                             143.608                                          1.601
2001                          25.509                            31.960                             155.838                                          4.501
2002                          33.340                            35.897                             166.117                                          3.773
2003                            5.219                            37.968                             171.323                                            -431
2004                          41.465                            50.047                             197.830                                         -3.397
2005                          42.074                            44.797                            214.142                                          -1.543
2006                            7.133                            38.748                             225.207                                           1.357
2007                            0.920                            61.656                             239.801                                             -718
2008                          67.467                           69.661                              262.308                                         -3.361
2009*                          4.184                            85.230                             298.524                                         -17.054

Σύνολα                       451.084                        485.835                                 -                                                  -15.272
* Εκτιμήσεις Προϋπολογισμού 2010.
** Το Πρωτογενές Αποτέλεσμα (πλεόνασμα ή έλλειμμα) ισούται με την αφαίρεση των μη πιστωτικών εσόδων του δημοσίου από τις πρωτογενείς δαπάνες, οι οποίες είναι όλα τα έξοδα του δημοσίου εκτός από τις δαπάνες για την εξυπηρέτηση του χρέους.
Πηγή: Επεξεργασία Ισολογιστικών στοιχείων του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους 2000-2008. Το Πρωτογενές Αποτέλεσμα από την Τράπεζα της Ελλάδος, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, διάφορα τεύχη.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Ποντίκι στις 25/03/2010